Trong thời khắc chuyển mình đó, dữ liệu nổi lên như yếu tố sống còn, không chỉ để đảm bảo quá trình sắp xếp bộ máy diễn ra thông suốt, mà còn để xây dựng chính quyền hiện đại, kết nối người dân, doanh nghiệp với chính sách một cách nhanh chóng, minh bạch và hiệu quả.
Kiến tạo quốc gia số từ nền móng dữ liệu.
Việc sáp nhập các đơn vị hành chính không đơn thuần là giảm số lượng địa phương hay rút gọn biên chế. Đằng sau đó là một tư duy mới: kiến tạo những “không gian kinh tế đủ lớn” để thúc đẩy liên kết vùng, khai thác tốt hơn tiềm năng tài nguyên, nhân lực và hạ tầng. Theo tinh thần chỉ đạo tại các hội nghị Trung ương, mô hình ba cấp trước đây đã bộc lộ nhiều hạn chế: bộ máy cồng kềnh, chồng chéo, khó kiểm soát; nguồn lực bị phân tán; quản lý đầu tư, quy hoạch không liền mạch. Khi chuyển sang hai cấp – tỉnh và xã, hệ thống sẽ được vận hành theo hướng linh hoạt hơn, đồng thời trao quyền sâu hơn cho cấp cơ sở, đưa chính quyền đến gần dân hơn.
Tuy nhiên, khi bộ máy cũ được “xây lại”, toàn bộ thông tin về dân cư, doanh nghiệp, đất đai, ngân sách, y tế, giáo dục, hạ tầng, cán bộ… cũng phải tái cấu trúc. Nếu thiếu dữ liệu hoặc dữ liệu bị phân mảnh, trùng lắp, không liên thông sẽ tạo ra khoảng trống lớn trong quản lý và vận hành. Bởi vậy, song song với cuộc đại cải tổ về tổ chức, cần một cuộc cách mạng dữ liệu nhằm đưa dữ liệu trở thành “nền móng mềm” cho bộ máy “cứng” vận hành hiệu quả.
Dữ liệu - Nền tảng của chính quyền hiện đại
Với việc sắp xếp lại bộ máy, hàng loạt câu hỏi được đặt ra: làm sao để xác định địa giới hành chính mới? Làm sao để cấp sổ đỏ, sổ hộ khẩu, biển số xe, mã số thuế… cho người dân ở tỉnh mới? Làm sao để cán bộ từ nhiều đơn vị hợp nhất không bị trùng lặp chức năng? Làm sao để hệ thống giáo dục, y tế, an sinh xã hội vận hành liền mạch trong địa phương mới?
Tất cả những câu hỏi đó đều có chung một lời giải: Dữ liệu. Nếu không có hệ thống dữ liệu chuẩn hóa, liên thông, thời gian thực, chính quyền mới sẽ lúng túng, mất kiểm soát, gây gián đoạn dịch vụ công và thậm chí tạo ra mâu thuẫn xã hội. Ngược lại, nếu có một hệ sinh thái dữ liệu mạnh từ định danh công dân, cơ sở dữ liệu dân cư, đất đai, hộ tịch đến dữ liệu cán bộ, ngân sách, quy hoạch... thì chính quyền hai cấp có thể “chạy mượt” ngay từ ngày đầu tiên.
Bên cạnh đó, khi bộ máy được tổ chức lại theo quy mô lớn hơn, dữ liệu còn là công cụ giúp đánh giá hiệu quả hoạt động của từng đơn vị, từ đó phân bổ ngân sách hợp lý, tinh giản biên chế và cải thiện chất lượng phục vụ.
Trong bối cảnh đó, dữ liệu nổi lên như một “hạ tầng mềm” – không nhìn thấy bằng mắt thường nhưng lại quyết định sự trơn tru của toàn bộ hệ thống. Dữ liệu công dân, dữ liệu đất đai, dữ liệu ngân sách, dữ liệu giáo dục – y tế, dữ liệu quy hoạch… nếu được số hóa, quản lý tập trung và chia sẻ hiệu quả giữa các cấp, sẽ giúp chính quyền mới vận hành ngay lập tức mà không bị đứt gãy.
Thử tưởng tượng: một người dân ở huyện A của tỉnh X (cũ) nay chuyển sang xã B của tỉnh Y (mới), nếu không có dữ liệu định danh số, người này có thể bị mất thông tin trong hệ thống, gây phiền toái khi làm thủ tục hành chính. Nhưng nếu dữ liệu được kết nối xuyên suốt, mọi giao dịch – từ nộp thuế, xin cấp giấy khai sinh đến khám chữa bệnh đều diễn ra bình thường như không có sự thay đổi địa giới hành chính nào. Đó chính là sức mạnh của dữ liệu.
“Cuộc cách mạng kép”
Cùng với việc tái cấu trúc bộ máy hành chính, một cuộc “đổi mới mềm” cũng đang diễn ra – đó là cách mạng dữ liệu. Ngày 1/7 không chỉ là ngày đánh dấu thay đổi về tổ chức bộ máy, mà còn là thời khắc Luật Dữ liệu chính thức có hiệu lực. Lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp Việt Nam, dữ liệu được xác lập tư cách pháp lý như một tài sản có giá trị, có thể giao dịch, trao đổi, khai thác và bảo vệ.
Theo đó, các bộ ngành, địa phương và cả doanh nghiệp có thể cung cấp hoặc tiếp cận dữ liệu thông qua các nền tảng được cấp phép. Điều này giúp mở ra thị trường dữ liệu – nơi giá trị được tạo ra không chỉ từ tài nguyên thiên nhiên hay vốn đầu tư, mà từ những dòng byte thông minh. Cùng với đó, việc sắp xếp lại đơn vị hành chính sẽ tạo ra nhu cầu dữ liệu khổng lồ: từ quy hoạch vùng, xây dựng đô thị, giáo dục, y tế, an sinh xã hội đến quản lý cán bộ.
Nếu dữ liệu trước đây bị rải rác khắp nơi, mỗi tỉnh một phần mềm, mỗi xã một cơ sở dữ liệu thì giờ đây, một hệ thống liên thông quốc gia sẽ trở thành yêu cầu bắt buộc. Chỉ khi dữ liệu được chia sẻ, so sánh và chuẩn hóa, chúng ta mới có thể đo lường hiệu quả, phân bổ nguồn lực công bằng và thúc đẩy phát triển vùng một cách bền vững.
